Od Wilhelmowskiej do Alei Marcinkowskiego – historia reprezentacyjnej ulicy Poznania
Po zajęciu Poznania przez Prusy w wyniku II rozbioru Polski w 1793 roku rozpoczął się nowy rozdział w dziejach miasta. Zaborca podjął decyzję o likwidacji średniowiecznych murów obronnych i stworzeniu planu budowy "nowego Poznania" na zachód od Starego Miasta. Jednym z głównych autorów tej koncepcji był berliński architekt David Gilly. Już w 1794 roku wytyczono pierwsze elementy nowej urbanistyki – ulicę Wilhelmowską oraz plac Wilhelmowski, nazwane na cześć króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III.
Początki – skromne domy i niechciana okolica
Choć ulica Wilhelmowska planowana była jako reprezentacyjna aleja obsadzona drzewami, jej pierwsze zabudowania dalekie były od okazałości. Początkowo stanęły tu jedynie skromne, dwupiętrowe domy dla pruskich urzędników. Nawet po pożarze dzielnicy żydowskiej w 1802 roku, który otworzył możliwość szerszej realizacji pruskich planów, okolice Wilhelmowskiej długo nie cieszyły się popularnością – centrum życia miejskiego nadal skupiało się wokół Starego Rynku.
XIX wiek – narodziny reprezentacyjnej arterii
Dopiero od lat 30. XIX wieku Wilhelmowska zaczęła nabierać reprezentacyjnego charakteru. Po obu jej stronach powstawały okazałe kamienice, hotele i gmachy użyteczności publicznej. W drugiej połowie wieku ulica stała się siedzibą kluczowych instytucji pruskich i niemieckich – m.in. Głównego Urzędu Ceł (dzisiejszy budynek Policji), Muzeum Cesarza Fryderyka III (obecne Muzeum Narodowe), Banku Królestwa Pruskiego (później Bank Rzeszy) oraz Dowództwa V Korpusu Armijnego. Obok nich działała poczta, Hotel Rzymski i pałac Anderschów.
Nie zabrakło też polskich akcentów – to przy Wilhelmowskiej powstały dwie kluczowe instytucje dla życia narodowego: hotel Bazar, miejsce spotkań polskich elit, oraz Biblioteka Raczyńskich z galerią sztuki Atanazego Raczyńskiego.
Promenada biegnąca pośrodku alei, obsadzona drzewami, stała się ulubionym miejscem spacerów poznaniaków i symbolem nowoczesnego miasta.
Odzyskanie niepodległości i nowe znaczenie
Po 1918 roku, gdy Poznań powrócił do Polski, dawne pruskie gmachy przejęły polskie instytucje. Ulicę przemianowano na Aleje Karola Marcinkowskiego, oddając hołd znanemu lekarzowi, patriocie i inicjatorowi budowy hotelu Bazar. Aleje przez kolejne lata pozostawały jednym z najbardziej prestiżowych adresów w mieście.
Zniszczenia wojenne i powojenne zmiany
Podczas walk o Poznań w 1945 roku Aleje Marcinkowskiego zostały poważnie zniszczone. Wielu kamienic nie udało się odbudować, a te, które odtworzono, często pozbawione były dawnego detalu architektonicznego. Dodatkowo część zabudowy rozebrano w związku z planowaną – i nigdy niezrealizowaną – budową wielkiej arterii komunikacyjnej zwanej trasą Piekary. Jej śladem przez wiele dekad pozostawały puste place wzdłuż alei.
XXI wiek – nowe oblicze Alei Marcinkowskiego
Dopiero w XXI wieku udało się zagospodarować te przestrzenie. W krajobraz ulicy wpisało się nowe skrzydło Biblioteki Raczyńskich, a także kontrowersyjne realizacje Galerii MM i rozbudowanego Muzeum Narodowego. Wewnętrzną promenadę obsadzono dębami piramidalnymi, ustawiono nowoczesne instalacje, a Aleje odzyskały część swojego reprezentacyjnego charakteru.
Dziś Aleje Karola Marcinkowskiego pozostają ważnym miejscem na mapie Poznania – świadectwem pruskiej przebudowy miasta, symbolem aspiracji XIX-wiecznego Poznania i przestrzenią, w której historia splata się z nowoczesnością.
